In Nederland gebeuren elk jaar veel arbeidsongevallen. Waar gewerkt wordt, worden fouten gemaakt en gebeuren ongelukken. Om het aantal ongevallen zo laag mogelijk te houden, bestaat de arbowet. In dit artikel zal aan bod komen wat de arbowet precies is, wat de verplichtingen van werkgever en werknemer zijn, wat de taken van de arbeidsinspectie en de arbo-arts zijn en wat de gevolgen zijn van het niet naleven van de arbowet.
Arbowet
De afkorting ‘arbowet’ komt van het veel langere ‘Arbeidsomstandighedenwet 1998’. De arbowet is gemaakt om werknemers op het werk te beschermen tegen onveilig situaties. Dat betreft niet enkel fysiek gevaarlijke situaties, maar ook mentaal gevaarlijke situaties (denk aan enorme werkdruk of stress).
Hoewel de werknemer ook een paar verplichtingen heeft, richt de arbowet zich voornamelijk op de werkgever. Die zal moeten zorgen dat hij zich houdt aan de arbowet en dat er geen onnodig gevaar ontstaat voor werknemers.
Inrichting van het werk volgens de arbowet
Volgens de arbowet moet de werkgever zorgen voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers inzake alle met de arbeid verbonden aspecten. Om dat te bereiken moet hij een beleid voeren dat gericht is op zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden. Dat beleid moet hij regelmatig toetsen en eventueel aanpassen.
Hij moet volgens de arbowet de arbeid zodanig organiseren dat er geen nadelige invloed uitgaat op de veiligheid en de gezondheid van de werknemer. Gevaren en risico’s moeten bij de bron worden voorkomen of beperkt. De inrichting van de arbeidsplaatsen, de gebruikte zaken, de werkmethoden en de inhoud van het werk moeten aan de persoonlijke eigenschappen van de werknemers worden aangepast. Ook arbeidsplaatsen voor werknemers met een structurele beperking moeten worden aangepast. Er moeten daarnaast doeltreffende maatregelen worden getroffen voor ongevalsituaties en werknemers moeten weten welke stappen ze moeten ondernemen in geval van gevaar.
Monotone en tempogebonden arbeid moeten zoveel mogelijk worden vermeden, net als psychosociale arbeidsbelasting (seksuele intimidatie, agressie, geweld, discriminatie, pesten, stress door werkdruk).
In de arbowet wordt wel steeds genoemd dat deze verplichtingen gelden tenzij dat redelijkerwijs niet kan worden gevergd van de werkgever.
Risico’s en arbeidsongevallen
Risico’s die bestaan in de onderneming moeten worden geïnventariseerd en worden geëvalueerd door de werkgever. Daarbij worden beschrijvingen van de gevaren en van de risicobeperkende maatregelen gemaakt, die ter beschikking moeten worden gesteld aan de werknemers die het betreffende werk uitvoeren. Zij moeten tevens worden geïnstrueerd over de werking van beschermingsmiddelen. De werkgever moet ten slotte volgens de arbowet controleren dat de werknemers volgens de voorschriften werken en dat zij de beschermingsmiddelen correct gebruiken.
Eventuele ongevallen die alsnog gebeuren en leiden tot de dood, tot zwaar letsel of een ziekenhuisopname moet de werkgever volgens de arbowet melden bij de arbeidsinspectie. Daarnaast moet hij een lijst bijhouden van arbeidsongevallen die hebben geleid tot een verzuim van meer dan drie werkdagen.
Verplichtingen werknemer volgens de arbowet
De werknemer heeft ook enkele verplichtingen volgens de arbowet. Hij moet in zijn doen en laten op de arbeidsplaats overeenkomstig zijn opleiding en overeenkomstig de door de werkgever gegeven instructies, naar zijn mogelijkheid daartoe, zorg dragen voor zijn eigen (en andermans) veiligheid en gezondheid.
Hij moet arbeidsmiddelen en gevaarlijke stoffen op de juiste manier gebruiken, hij moet ter beschikking gestelde beschermingsmiddelen gebruiken, hij mag aangebrachte beveiligingen niet verwijderen en moet deze correct gebruiken en hij moet meewerken wanneer de werkgever hem wil instrueren over gevaren, risico’s en bescherming.
Gevaren die hij opmerkt moet hij melden bij de werkgever of de leidinggevende en hij moet de werkgever (en eventuele anderen) bijstaan bij de uitvoering van hun verplichtingen en taken op grond van de arbowet.
Bedrijfsarts en arbo-arts
Ten aanzien van de naleving van zijn verplichtingen laat de werkgever zich door deskundige werknemers bijstaan. Zij helpen hem onder andere met de risico-inventarisatie en adviseren over zaken die verband houden met de arbowet.
Daarnaast moet de werkgever zich volgens de arbowet laten bijstaan door een bedrijfsarts. Deze bedrijfsarts helpt de werkgever om de risico’s in de onderneming te inventariseren en te evalueren en geeft daarover advies. Daarnaast begeleid hij werknemers die door ziekte niet kunnen werken. De bedrijfsarts voert ook arbeidsgezondheidskundige onderzoeken uit, net als aanstellingskeuringen (indien de werkgever die laat uitvoeren).
Wanneer de werkgever besluit om zich niet te laten bijstaan door een eigen bedrijfsarts (omdat dit bijvoorbeeld te duur is), is hij verplicht om zich te laten bijstaan door een arbo-arts. Dit is de zogenaamde ‘vangnetregeling’ uit de arbowet. Deze arbo-arts voert dan de taken uit die de bedrijfsarts anders zou hebben gedaan.
Dit houdt dus in dat elke werknemer in een onderneming aanspraak kan maken op een arts, of dat nu een bedrijfsarts is of een arbo-arts.
Arbeidsinspectie: toezicht op naleving van de arbowet
Uiteraard is er ook toezicht op de naleving van de arbowet door de werkgever. Dat toezicht ligt bij een toezichthouder, de arbeidsinspectie. Deze kan volgens de arbowet een onderzoek instellen wanneer er een ongeval is gebeurd, zodra een ondernemingsraad, personeelsvertegenwoordiging of vakbond daarom vraagt. De arbeidsinspectie kan voor het onderzoek een woning binnentreden zonder toestemming van de bewoner en mag iedereen staande houden om naam, voornamen, adres en geboortedatum te vragen. Meewerken is verplicht: gebeurt dit niet vrijwillig, dan kan dit onder dwang gebeuren.
Wanneer de arbeidsinspectie constateert dat de arbowet niet wordt nageleefd, heeft zij een aantal mogelijkheden. De arbeidsinspectie kan eisen stellen aan hoe bepaalde bepalingen uit de arbowet moeten worden nageleefd. De werkgever is verplicht om aan die eis te voldoen.
Daarnaast kan hij stillegging van het werk bevelen wanneer er ernstig gevaar voor personen ontstaat bij uitvoering van de werkzaamheden. Op grond van de arbowet kan hij dat zowel mondeling al schriftelijk doen. Dit bevel van de arbeidsinspectie moet worden opgevolgd. Wordt dit opzettelijk niet gedaan, dan is dat een economisch delict (waarop een hoge geldboete staat).
Verdere gevolgen niet naleven arbowet
Wanneer de arbowet niet wordt nageleefd, kan er geëist worden dat dit wel gebeurt, of dat het werk wordt stilgelegd, zoals hierboven wordt beschreven. Tevens kan dit boetes opleveren, waarvan enkelen worden gezien als misdrijf en als economisch delict. De boetes voor zowel de misdrijven als de overtredingen uit deze wet kunnen in de tienduizenden euro’s lopen.
Daarnaast heeft het niet naleven van de arbowet als gevolg dat een werkgever niet zorgvuldig is geweest. Dat is van belang wanneer er een arbeidsongeval plaatsvindt. De werkgever zal dan veel moeilijker verweer kunnen voeren tegen een vordering tot schadevergoeding van de werknemer. Lees hierover meer in het artikel over het arbeidsongeval.
Arbowet – Conclusie
De arbowet bestaat uit een flink aantal verplichtingen voor de werkgever om het aantal arbeidsongevallen op de werkvloer terug te dringen. Kort gezegd moet de werkgever voor een veilige arbeidsplaats zorgen. Hij wordt daarin geholpen door deskundige werknemers en de bedrijfsarts of een arbo-arts. Ook de werknemer moet zijn steentje bijdragen. Het geheel wordt gecontroleerd door de arbeidsinspectie. Is er iets niet in orde, dan kan dat onder andere leiden tot boetes of stillegging van het werk.
Wanneer er sprake is van een overtreding van de arbowet waarvoor een boete is opgelegd of voor een overtreding van de arbowet waardoor een ongeval is ontstaan, kunnen daar juridische problemen uit voortvloeien. Is dat het geval, dan is het verstandig om contact op te nemen met een goede jurist. Doe dit zo snel mogelijk: hoe eerder hij of zij de zaak kan bekijken, hoe groter de kans op een gunstige uitkomst is.
