In Nederland zijn we er nog niet zo bekend mee, behalve dan via de Hollywood blockbusters. In het Amerikaanse rechtssysteem zijn ze echter al niet meer weg te denken, de privédetective (en het privé recherchebureau, dat zo’n beetje hetzelfde doet).
Het woord privédetective is ontstaan uit het woord ‘detective’, dat in Engelstalige landen een aanduiding voor een rechercheur is. Het feit dat het een privédetective is, wil dus zeggen dat hij als burger (privé) detective is, hij is dus geen overheidsdienaar. In Nederland (en waarschijnlijk in elk ander land) heeft de privédetective een aantal nadelen, maar ook een aantal voordelen.
In dit artikel zal duidelijk worden dat de privédetective behalve in het civiele recht ook in het strafrecht wordt ingezet en daar een speciale positie inneemt ten opzichte van de ‘normale’ detective, de politieagent of rechercheur.
Wie is de privédetective en wat doet hij?
De privédetective is meestal iemand die een carrièrestap heeft gemaakt. Vaak betreft het een oud-politieman of een oud-militair. Logisch, want de vaardigheden die iemand opdoet als politieman zijn vaak erg nuttig voor een privédetective. Momenteel zijn er in Nederland zo’n 400 ondernemingen die zich hiermee bezig houden, met in totaal ongeveer 500 werknemers. De gemiddelde privédetective werkt dus alleen.
Het werk dat hij doet is erg uitgebreid. Het varieert van het bespieden van de echtgenoot die vreemd zou gaan tot het controleren van de naleving van een concurrentiebeding. De opdrachtgevers variëren dus ook van particulieren tot (grote) bedrijven. Overigens is het vaak niet het meest spannende werk, soms is het uren wachten totdat iemand zijn woning verlaat om hem te volgen, soms is het gewoon internetonderzoek naar iemand, net wat de opdrachtgever wil.
Hoewel een privédetective meestal in het civiele recht wordt ingezet om bijvoorbeeld bewijs van het verbreken van een overeenkomst te krijgen, worden zijn bevindingen ook gebruikt in het strafrecht. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer hij onderzoek heeft gedaan naar diefstal door een kassamedewerker en hij daarvoor bewijs heeft gevonden. Door het bedrijf dat bestolen werd zal dan vaak aangifte gedaan worden. Dit komt steeds vaker voor, zo kan een belanghebbende het bewijs voor justitie op een presenteerblaadje aanreiken. Waar veel aangiftes niet onderzocht worden wegens gebrek aan mankracht, is dit voor justitie een gemakkelijke manier om te scoren en worden dit soort aangiftes wél vaak behandeld.
Van de andere kant heeft een privédetective nadelen ten opzichte van politie en justitie. Zo heeft hij geen andere bevoegdheden dan de bevoegdheden van een normale burger. Waar politie en justitie (onder voorwaarden) huizen mogen binnendringen, mensen staande mogen houden en mogen aanhouden buiten heterdaad, mag de privédetective dat niet. Ook het afluisteren van telefoongesprekken of het fouilleren van verdachten mag de privédetective niet.
De privédetective in het civiele recht
Zoals gezegd is een privédetective in het civiele recht vaak bezig met het onderzoeken van zaken als diefstal van bedrijfseigendommen, verduistering of het niet naleven van een concurrentiebeding. Het betreft erg vaak zaken tussen werkgever en werknemer.
Hoewel in het civiele recht geen ‘onrechtmatig verkregen bewijs’-bepalingen bestaan, mag het onderzoek van de privédetective niet te ver gaan, want dat kan betekenen dat het bewijs alsnog niet wordt toegelaten in de rechtszaal. Het kan bijvoorbeeld niet zo zijn dat bepaalde grondrechten met voeten worden getreden om bewijs te verzamelen. Per individueel geval zal dit anders liggen en moet worden bekeken of een inbreuk op privacy gerechtvaardigd en proportioneel is.
Volgens de Hoge Raad gaat het erom dat het belang van de werkgever gerechtvaardigd is en belangrijker is dan het privacybelang van de werknemer. In het bovenstaande geval werd geoordeeld dat camera’s stiekem mochten worden opgehangen in geval van diefstal door werknemers, om te zien wie de dief was. In het geval van het stelselmatig over lange tijd controleren van telefoon, email en internetgebruik was het verkregen bewijs niet toelaatbaar. Ook bewijs verkregen door het zonder waarschuwing afluisteren van telefoongesprekken mocht niet gebruikt worden.
Het is duidelijk: de privédetective moet erg oppassen met het verzamelen van bewijs in een civiele zaak, want als hij te ver gaat kan zijn bewijs niet gebruikt worden.
De privédetective in het strafrecht
In het strafrecht ligt dat iets anders. Daar is de privédetective (of zijn opdrachtgever) geen partij in het proces, maar daar vervolgt het Openbaar Ministerie (de officier van justitie) de verdachte.
Het OM mag in beginsel geen inbreuk maken op privacy. Slechts onder voorwaarden mag het OM telefoongesprekken afluisteren, gesprekken opnemen, huizen binnenvallen etc. Is niet aan die voorwaarden voldaan, dan kan het OM niet-ontvankelijk worden verklaard of dan kan het bewijs niet toelaatbaar worden geacht. Beiden zijn zeer gunstig voor de verdachte, aangezien die dan ‘vrijuit’ gaat of er in elk geval minder bewijsmiddelen zijn om tot een veroordeling te komen. Verder kan de rechter nog besluiten tot strafvermindering om deze reden.
De privédetective kan echter wél het soort zaken doen dat het OM niet mag. Aangezien hij gewoon als burger wordt gezien in de wet, hoeft hij zich dus niet te houden aan de eisen die gesteld worden aan het opsporingsonderzoek door het OM. Er zijn zaken geweest waar de privédetective heimelijk camera’s plaatste en andere burgers aanzette tot het schenden van briefgeheimen en het plegen van diefstal. Zelfs in die zaak werd het bewijs niet ontoelaatbaar geacht.
Er is nog niet veel jurisprudentie over dit onderwerp, maar duidelijk is dat de Hoge Raad in de arresten die er zijn de privédetective erg veel ruimte laat. Die ruimte is er trouwens niet wanneer de privédetective in opdracht van het OM handelt. Zodra het OM er iets mee te maken heeft gelden de strengere regels voor bewijs verkregen tijdens het opsporingsonderzoek.
Overigens is de privédetective wel zelf aansprakelijk en strafbaar wanneer hij zich schuldig maakt aan het aanzetten tot het plegen van strafbare feiten en wanneer hij zelf strafbare feiten pleegt. Het is enkel zo dat het in de strafzaak van degene die hij heeft nagetrokken vrijwel nooit een verschil maakt hoe hij zich heeft gedragen.
Moet ik een privédetective inschakelen?
De vraag of het verstandig is om een privédetective in te schakelen is er een die iedereen voor zichzelf zal moeten beantwoorden. De ervaring leert dat de gemiddelde privédetective relatief prijzig is, dus het is verstandig om eerst goed na te denken of het het wel waard is en of u niet beter zelf onderzoek kunt doen.
Dat wil overigens niet zeggen dat een privédetective slecht werk levert. Wanneer u genoeg geld heeft, een groot belang heeft én zelf geen tijd heeft, kan het verstandig zijn om iemand anders in te huren die onderzoek doet. Daarnaast is een privédetective vaak inventief en is hij als bijvoorbeeld oud-politieman veel ervarener in het ondervragen van mensen. Ten slotte is hij natuurlijk ook iemand die onbekend is, iets dat toch wel handig is wanneer er onderzoek moet worden gedaan naar iemand die u persoonlijk kent.
De privédetective – Conclusie
Hoewel een privédetective zowel civiel als strafrechtelijk veel voordeel kan opleveren, zal hij vaak de grenzen opzoeken. Waar hij strafrechtelijk redelijk wat ruimte heeft, heeft hij dat civielrechtelijk vaak een stuk minder. Verder is een privédetective vaak prijzig en is het verstandig om goed na te denken of het het waard is om hem in te schakelen.
Heeft u problemen door of met een privédetective? Heeft een privédetective uw rechten geschonden in een strafzaak? Het kan in een dergelijk geval verstandig zijn om een jurist in te schakelen. Doe dit zo snel mogelijk: de kans op een gunstige uitkomst voor uw zaak is dan zo groot mogelijk.