jurisprudentie

Het belang van jurisprudentie

Kennis Artikelen Overige

Dit artikel is meer dan een jaar geleden voor het laatst gewijzigd en is wellicht niet meer (volledig) actueel.

Als je met een jurist spreekt over een juridisch onderwerp zal het woord jurisprudentie vaak vallen. Voor de leek is het vaak een ongrijpbaar begrip, want hoe kan jurisprudentie bepaalde zaken regelen, terwijl er al een wet is? Staat het een boven het ander, en waarom is jurisprudentie belangrijk?

Jurisprudentie

Jurisprudentie is ‘rechtersrecht’. Het wordt gemaakt door de rechter die de wet uitlegt en daaraan nieuwe betekenissen geeft, of die oude betekenissen in stand houdt. Dat moet haast wel, want de wet kan nooit alles regelen, er ontstaan altijd uitzonderingsgevallen en twijfelgevallen. Soms wordt er door de wetgever met opzet een keuzevrijheid aan de rechter gegeven. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer iets binnen ‘een redelijke termijn’ moet gebeuren. De rechter kan in zo’n geval zelf beslissen hoe die termijn wordt uitgelegd.

Jurisprudentie kan van alle rechters komen (nouja, niet van de Rijdende Rechter, want die zit niet in zijn rol van rechter op tv). De kantonrechter kan jurisprudentie maken, maar het kan ook gemaakt worden door de rechtbank, door het Gerechtshof of door de Hoge Raad. Uiteraard is een uitspraak van de Hoge Raad (een zogenaamd ‘arrest’) ‘sterker’ dan een uitspraak van een kantonrechter.

Hoe verhoudt jurisprudentie zich tot de wet?

Over het algemeen kleurt jurisprudentie de wet in. De wet trekt enkel de lijntjes waarbinnen gekleurd mag worden. Door de scheiding van machten (Trias Politica) die we in Nederland hebben, mag de rechter niet op de stoel van de wetgever gaan zitten. De rechter kan dus niet zomaar van de wet afwijken en andere, nieuwe regels maken of bestaande regels niet toepassen.

Er zijn echter, zoals altijd, uitzonderingen. Die doen zich voor wanneer de rechter vindt dat een bepaald wetsartikel in strijd is met de Grondwet of in strijd is met Europees of Internationaal recht. Strijd met de Grondwet mag de rechter enkel aannemen van lagere wetgevers (gemeentes, provincies), strijd met Europees of Internationaal recht kan altijd. Als de wet niet kan worden uitgelegd zodat hij binnen de hogere regelgeving valt, zal de rechter deze wet buiten toepassing laten.

Maar, zoals gezegd: de rechter moet zich aan de wet houden en mag dus niet buiten de lijntjes kleuren. Jurisprudentie zal daarom ook voornamelijk gericht zijn op de inkleuring van de wet.

Een voorbeeld van jurisprudentie

Voor de algemene beeldvorming is een voorbeeld van dit ‘inkleuren van de wet door jurisprudentie’ wellicht wel aardig.

Diefstal is, kortweg gezegd, ‘het zonder toestemming wegnemen van enig goed om het daarna zelf te houden’. Stel nu dat het volgende het geval is:

Een tandarts zit in zijn praktijk en vindt de energierekening die hij krijgt te hoog en wil graag besparen, in deze tijden van crisis niet helemaal ondenkbaar. Aangezien minder elektriciteit gebruiken geen mogelijkheid is en hij niet wil overstappen naar een prijsvechter, besluit hij om zijn meter af en toe te stoppen. Dat doet hij door er geregeld een ijzeren pin in te steken. De meter stopt met draaien, en hoewel er elektriciteit wordt verbruikt, hoeft daar dus niet voor te worden betaald.

Het elektriciteitsbedrijf komt hierachter en doet aangifte van diefstal. De tandarts wordt vervolgd en komt voor de rechter.

Die rechter moet dan gaan kijken of er voldaan is aan de omschrijving van diefstal: 1. Zonder toestemming? [check] 2. zelf te houden [check] 3. enig goed [….????].

De wet spreekt dus van ‘enig goed’ en in dit geval gaat het om elektriciteit. Ging het om een fiets, dan was het wel duidelijk geweest, maar elektriciteit? Is dat een goed?

In dit geval besloot de Hoge Raad (zo’n 100 jaar terug, in 1921) dat elektriciteit een goed is. De tandarts werd veroordeeld voor diefstal. Daarmee kan duidelijk worden gezien dat de rechter netjes binnen de wet blijft, maar dat hij enkel de wet gaat inkleuren.

De volgende keer dat iemand komt die elektriciteit heeft afgetapt, kan het openbaar ministerie simpelweg verwijzen naar deze jurisprudentie. Elektriciteit aftappen is diefstal.

Waarom is jurisprudentie belangrijk?

Jurisprudentie is, zoals gezegd, belangrijk voor het inkleuren van de wet. Het maakt de wet preciezer.

De wetgever had dat zelf niet kunnen doen, door veranderingen in de techniek ( bijvoorbeeld de vraag: ‘is diefstal in het computerspel ‘Secondlife’ ook diefstal?’) en door veranderingen in de maatschappij kan de wetgever nooit actueel genoeg zijn. Het duurt soms jaren voordat een bepaalde wetswijziging is gemaakt. Secondlife is tegen die tijd al weer van de aardbodem verdwenen.

Daarnaast is het onmogelijk om precies alle gevallen in de wet te omvatten zodat het exact duidelijk is wat onder een bepaald wetsartikel valt en wat niet. De werkelijkheid is immers meestal veel complexer dan vooraf in de wet kan worden opgenomen.

Om deze redenen kan de Nederlandse rechtstaat niet zonder jurisprudentie en zijn we dus voor de geldende regelgeving voor een groot deel afhankelijk van de rechter. Daar is niets mis mee overigens, in Angelsaksische landen (Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten) is dat nog veel erger, daar is het hele rechtssysteem gebouwd op rechtspraak en dat gaat ook al honderden jaren goed.

Is jurisprudentie in uw situatie belangrijk?

Het is in een specifieke situatie vaak belangrijk om vooraf te bekijken of er reeds jurisprudentie over het onderwerp bestaat. Heeft u een probleem, dan kan het goed zo zijn, dat anderen dat probleem ook al hebben gehad en dat er reeds uitspraken van rechters liggen.

Aan de hand daarvan, kunnen uw kansen in een bepaald conflict nog beter worden ingeschat. Om een goed jurisprudentieonderzoek te doen, is het inschakelen van een jurist bijna niet te vermijden. Doe dat uiteraard wel op tijd, want dan is er nog genoeg tijd om alles uit te zoeken en de resultaten en verdere strategie te bespreken.

Auteur

mr. B.G.N. (Bart) Gubbels

N.b. Dit artikel is meer dan een jaar geleden voor het laatst gewijzigd. De informatie kan verouderd zijn.

DISCLAIMER: De informatie op deze website is enkel bestemd voor algemene informatiedoeleinden en dient niet gezien te worden als juridisch advies voor een specifieke situatie. Hoewel de verstrekte informatie met de grootst mogelijke zorgvuldigheid door ons is samengesteld kan het zo zijn dat de informatie niet compleet, niet actueel, niet juist en/of niet accuraat is op het moment van raadpleging. Het is dan ook, o.a. vanwege de gecompliceerde en veranderlijke aard van wet- en regelgeving, niet zeker dat de informatie toepasbaar is in uw situatie. Wij raden u dan ook aan contact op te nemen met een jurist voordat u handelt of beslist. Wet & Recht, de maker en aan deze website gelieerde personen sluiten elke aansprakelijkheid voor de gevolgen van het gebruik van de informatie op deze site uit en kunnen niet aansprakelijk worden gesteld hiervoor. Zie ook onze uitgebreide disclaimer.