onverschuldigde betaling

Onverschuldigde betaling

Kennis Artikelen Civiel recht

Dit artikel is meer dan een jaar geleden voor het laatst gewijzigd en is wellicht niet meer (volledig) actueel.

Wanneer je een koopovereenkomst sluit, of dat nu als koper of als verkoper is, zul je jouw gedeelte van de overeenkomst moeten nakomen. Uiteraard doe je dat netjes (want anders kom je in de problemen wegens wanprestatie), maar na een tijdje komt de wederpartij bij je aankloppen: “Waarom heb je nog niet betaald?!”. Vreemd: je had toch al betaald? Bij nadere controle blijkt dat je het geld per ongeluk hebt overgemaakt aan iemand anders. Probleem? Niet per se: gelukkig zijn er wettelijke regels voor deze zogenaamde ‘onverschuldigde betaling’.

Onverschuldigde betaling

Wanneer iemand aan een ander een geldsom of een goed heeft gegeven zonder dat daar een rechtsgrond voor was (een reden voor de betaling, bijvoorbeeld ‘koop’ of ‘schenking’), kan deze persoon de geldsom of het goed terug vorderen volgens de wet door middel van een beroep op onverschuldigde betaling. Dat wil zeggen dat deze persoon het goed of het geld moet teruggeven.

Ook wanneer er een prestatie ‘van andere aard’ is verricht zonder rechtsgrond is er sprake van onverschuldigde betaling en dus van een recht op ongedaanmaking van de prestatie. Dat zou bijvoorbeeld het geval kunnen zijn bij het schilderen van een huis.

Kortom: hoewel ‘betaling’ impliceert dat er sprake is van een geldsom, kan er dus ook sprake zijn van onverschuldigde betaling van goederen of van diensten. Het begrip ‘onverschuldigde betaling’ moet dus breed worden opgevat.

Voorbeelden van onverschuldigde betaling

Er zijn voldoende voorbeelden van onverschuldigde betaling te bedenken, maar hierna noemen we er enkele die vaak voorkomen:

  • Het overmaken van geld naar het verkeerde bankrekeningnummer (hoewel met de invoering van IBAN een controlegetal in de rekeningnummers zit en fouten daardoor aanzienlijk minder zullen voorkomen);
  • Een factuur wordt per ongeluk twee keer betaald aan de schuldeiser. De tweede keer is er geen rechtsgrond voor de betaling en op grond daarvan kan deze dus worden teruggeëist.
  • Het sluiten van een rechtsgeldige overeenkomst, die achteraf (om welke reden dan ook) vernietigd wordt. De rechtsgrond voor de betaling valt dan weg, waardoor ook onverschuldigde betaling mogelijk is.

Wat is het gevolg wanneer er sprake is van onverschuldigde betaling?

Wanneer is vastgesteld dat een goed, dienst of geldsom is betaald zonder rechtsgrond en er dus sprake is van onverschuldigde betaling, ontstaat er een verbintenis tot terugbetaling.

Daarbij kan degene die moet terugbetalen aanspraak maken op vergoeding van de kosten van het ontvangen en teruggeven van datgene wat hij heeft ontvangen én kan diegene aanspraak maken op de kosten die hij heeft gemaakt met betrekking tot het goed in de periode dat hij geen rekening hoefde te houden met een vordering uit onverschuldigde betaling. Dit kan echter enkel wanneer de ontvanger te goeder trouw was (en dus dacht dat het goed daadwerkelijk voor hem was).

Uiteraard is dit gemakkelijk te regelen wanneer er sprake is van een geldsom en in het geval van sommige goederen, maar wat wanneer er sprake is van bijvoorbeeld bederfelijke goederen? Wat gebeurt er bijvoorbeeld wanneer er sprake is van een ontvanger die onzorgvuldig met het goed is omgegaan en daardoor schade aan het goed heeft toegebracht? Wat gebeurt er bij diensten die worden ’teruggevorderd’ op grond van onverschuldigde betaling?

Bederfelijke goederen en schade aan het goed

Wanneer er sprake is van een vordering uit onverschuldigde betaling, ontstaat er een verbintenis tussen de partijen. De een heeft een vordering, de ander moet daaraan voldoen. Specifiek: de een heeft recht op teruggave, de ander moet hetzelfde goed (in dezelfde staat!) teruggeven.

Wanneer er sprake is van bederfelijke goederen of schade aan het goed, dan kan de verbintenis niet (correct) worden nagekomen.  Dat houdt in dat de wederpartij de normale middelen heeft, die hij ook heeft wanneer een andere verbintenis niet wordt nagekomen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het vorderen van schadevergoeding.

Let wel op: er is geen verplichting tot schadevergoeding wanneer de ontvanger van het goed (die het dus moet teruggeven) de vordering uit onverschuldigde betaling niet had hoeven te verwachten (alles leek erop dat er geen vordering op die grond zou bestaan).

Onverschuldigde betaling van prestaties die niet kunnen worden teruggevorderd

De categorie van prestaties die niet kunnen worden teruggevorderd bestaat voornamelijk uit de onverschuldigde betaling van diensten. Het is immers moeilijk voorstelbaar om het schilderen van een huis terug te vorderen of de arbeidstijd die is gestoken in het onderhouden van een auto ongedaan te maken. Uiteraard kan het huis weer in de oude staat terug worden gebracht en kan de auto weer ‘niet-onderhouden’ worden gemaakt, maar daar schiet niemand iets mee op.

Bij onverschuldigde betaling van diensten (en andere prestaties waarvan de aard ervoor zorgt dat ze niet ongedaan kunnen worden gemaakt) geldt daarom de regel dat er moet worden gekeken naar de waarde die de ontvanger er op dat moment voor over zou hebben gehad. Die waarde moet worden terugbetaald voor zover dat redelijk is. De ontvanger van schilderwerk aan een huis dat 20 jaar geleden voor het laatst was geschilderd zal dus meer geld moeten betalen dan de ontvanger met een huis dat een maand eerder ook een schilderbeurt had gehad.

De terugbetaling is enkel verplicht in het geval de ontvanger is verrijkt door de prestatie (hij heeft bijvoorbeeld een huis dat meer geld waard is), de ontvanger het is toe te rekenen dat de prestatie is verricht of de ontvanger had toegezegd een tegenprestatie te verrichten.

Dat lijkt vreemd: de schilder zou in principe in dit voorbeeld gewoon huizen kunnen gaan schilderen van mensen die op vakantie zijn en het niet merken, waarna hij zich beroept op onverschuldigde betaling. De huiseigenaar moet dan betalen want hij is verrijkt. Hij zal echter niet de gehele rekening van de schilder hoeven te voldoen, want dit hoeft enkel voor zover hij verrijkt is en dat kan slechts een fractie van de originele rekening zijn. Een businessplan dat gegrond is op onverschuldigde betaling is dan ook geen goed idee (afgezien nog van de strafrechtelijke consequenties bij dit soort oneerlijke praktijken).

Onverschuldigde betaling – Conclusie

Wanneer er sprake is van onverschuldigde betaling is er meestal een mogelijkheid om het product/geldbedrag/dienst terug te krijgen óf om vergoeding te krijgen. Deze vergoeding is echter vaak niet voldoende in het geval van diensten, waardoor degene die onverschuldigd heeft betaald in dat geval pech heeft. In verreweg de meeste gevallen zal onverschuldigde betaling echter gaan om een geldbedrag of een goed, waarbij het gemakkelijk is om de prestatie ongedaan te maken.

Meestal kan dit door simpelweg een vriendelijk briefje te sturen. Werkt dat niet en is het bedrag groot genoeg, dan is het verstandig om een jurist in te schakelen om een vordering uit onverschuldigde betaling af te dwingen, desnoods via de rechter.

Auteur

mr. B.G.N. (Bart) Gubbels

N.b. Dit artikel is meer dan een jaar geleden voor het laatst gewijzigd. De informatie kan verouderd zijn.

DISCLAIMER: De informatie op deze website is enkel bestemd voor algemene informatiedoeleinden en dient niet gezien te worden als juridisch advies voor een specifieke situatie. Hoewel de verstrekte informatie met de grootst mogelijke zorgvuldigheid door ons is samengesteld kan het zo zijn dat de informatie niet compleet, niet actueel, niet juist en/of niet accuraat is op het moment van raadpleging. Het is dan ook, o.a. vanwege de gecompliceerde en veranderlijke aard van wet- en regelgeving, niet zeker dat de informatie toepasbaar is in uw situatie. Wij raden u dan ook aan contact op te nemen met een jurist voordat u handelt of beslist. Wet & Recht, de maker en aan deze website gelieerde personen sluiten elke aansprakelijkheid voor de gevolgen van het gebruik van de informatie op deze site uit en kunnen niet aansprakelijk worden gesteld hiervoor. Zie ook onze uitgebreide disclaimer.