redelijkheid billijkheid

Redelijkheid en billijkheid

Kennis Artikelen Civiel recht

Dit artikel is meer dan een jaar geleden voor het laatst gewijzigd en is wellicht niet meer (volledig) actueel.

De wet geldt voor iedereen, jong en oud, man en vrouw. De wet geldt in beginsel ook voor elke situatie: er zijn geen uitzonderingen, althans, geen andere uitzonderingen dan voor een bepaalde situatie zijn opgenomen. Dat is een systeem dat in verreweg de meeste zaken goed en eerlijk uitpakt.

Toch pakt het in uitzonderingsgevallen niet eerlijk uit. Sommige gevallen leiden volgens de wettelijke bepalingen tot een uitkomst die niet eerlijk is, niet in overeenstemming met de redelijkheid en billijkheid. Een van de ‘oplossingen’ daarvoor, is de algemeen geformuleerde regel van de redelijkheid en billijkheid.

In dit artikel bekijken we wat redelijkheid en billijkheid precies inhoudt, wanneer er een beroep op kan worden gedaan, hoe het wordt toegepast en welke vormen van redelijkheid en billijkheid er zoal zijn.

Redelijkheid en billijkheid

Van de twee partijen die een overeenkomst sluiten, kan niet worden verwacht dat zij alle mogelijke gebeurtenissen en omstandigheden in die overeenkomst opnemen. Overeenkomsten zouden boekwerken worden en zouden daarom ook vrijwel nooit meer worden afgesloten, als dat het geval was. Daarom worden ze aangevuld door het geschreven recht én het ongeschreven recht. Een voorbeeld van dat ongeschreven recht is de redelijkheid en billijkheid.

Wat redelijkheid en billijkheid zijn, is niet aan te geven in dit artikel. Dat hangt immers van de omstandigheden van een specifiek geval af. In de ene zaak zal iets redelijkheid en billijkheid zijn, terwijl dat in een andere zaak juist niet redelijk en billijk is. Er moet altijd worden gekeken naar de context.

Het gebruik van redelijkheid en billijkheid

De redelijkheid en billijkheid kunnen op twee verschillende manieren worden ingeroepen:

  • Via de aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid;
  • Via de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid. Dit wordt ook wel eens de ‘opheffende’ of ‘derogerende’ werking genoemd.

De redelijk en billijkheid zijn van belang bij allerhande verbintenissen: van overeenkomsten tot onrechtmatige daad, en van precontractuele aansprakelijkheid tot de verhoudingen tussen organen binnen een rechtspersoon. In het arbeidsrecht zien we een soortgelijke figuur terug: het goed werkgeverschap (en goed werknemerschap).

Het is van belang om te melden, dat een rechter niet alles zomaar onder de redelijkheid en billijkheid mag scharen. Hij mag de overeenkomst tussen partijen niet zomaar verminken/veranderen. Het karakter van de overeenkomst moet behouden blijven en eventuele aanvullingen of weglatingen, moeten de uitwerking in de geest van de overeenkomst ten goede komen.

Aanvullende werking

De aanvullende werking houdt in, dat de redelijkheid en billijkheid hetgeen is afgesproken tussen partijen aanvult. Ook vult het de wet aan.

Er worden dus per geval extra regels/normen gecreëerd die de bestaande regels aanvullen in allerhande gevallen. Uiteraard zijn dat regels die ‘eerlijk’ zijn in dat geval.

Beperkende werking

De beperkende werking houdt in, dat de redelijkheid en billijkheid bepaalde tussen partijen geldende afspraken buiten toepassing stelt. Er kan dus iets zijn afgesproken, dat via een beroep op deze maatstaf, buiten toepassing kan worden gesteld. Deze beperkende werking wordt door bepaalde stromingen in de literatuur niet geaccepteerd. Feit is echter, dat de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid in de rechtszaal wél gebruikt kan worden.

De beperkende werking kan in uitzonderingsgevallen zelfs dwingend recht (wetsartikelen waarvan afwijken niet mogelijk is) buiten toepassing stellen. Uiteraard is daar nog veel minder snel sprake van en moet er zeer streng worden gekeken naar een dergelijk beroep. Dat geldt des te meer, wanneer de wetgever die dwingendrechtelijke bepaling heeft opgesteld en (bijvoorbeeld uit de memorie van toelichting) blijkt dat de specifieke situatie die speelt in de afweging is meegenomen. De beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid zien we bijvoorbeeld terug in het geval van het exoneratiebeding, dat in sommige gevallen buiten toepassing kan worden verklaard door de beperkende werking. Ook bij rechtsverwerking zien we dit terug.

Conclusie – Redelijkheid en billijkheid

De redelijkheid en billijkheid zorgen ervoor dat partijen (en de rechter) niet halsstarrig aan de wet en een eventuele overeenkomst kunnen vasthouden, maar dat ze eventuele (zeer) onredelijke of onbillijke situaties voorkomen. De redelijkheid en billijkheid kan zowel aanvullend als beperkend werken.

Aangezien de redelijkheid en billijkheid geen vaststaand begrip is, maar er per geval bepaald moet worden wat redelijk en billijk is, is het verstandig om altijd contact op te nemen met een jurist indien u vragen of conflicten rondom die redelijkheid en billijkheid heeft.

Auteur

mr. B.G.N. (Bart) Gubbels

N.b. Dit artikel is meer dan een jaar geleden voor het laatst gewijzigd. De informatie kan verouderd zijn.

DISCLAIMER: De informatie op deze website is enkel bestemd voor algemene informatiedoeleinden en dient niet gezien te worden als juridisch advies voor een specifieke situatie. Hoewel de verstrekte informatie met de grootst mogelijke zorgvuldigheid door ons is samengesteld kan het zo zijn dat de informatie niet compleet, niet actueel, niet juist en/of niet accuraat is op het moment van raadpleging. Het is dan ook, o.a. vanwege de gecompliceerde en veranderlijke aard van wet- en regelgeving, niet zeker dat de informatie toepasbaar is in uw situatie. Wij raden u dan ook aan contact op te nemen met een jurist voordat u handelt of beslist. Wet & Recht, de maker en aan deze website gelieerde personen sluiten elke aansprakelijkheid voor de gevolgen van het gebruik van de informatie op deze site uit en kunnen niet aansprakelijk worden gesteld hiervoor. Zie ook onze uitgebreide disclaimer.