misbruik van omstandigheden

Misbruik van omstandigheden

Kennis Artikelen Civiel recht

Dit artikel is meer dan een jaar geleden voor het laatst gewijzigd en is wellicht niet meer (volledig) actueel.

Bij het sluiten van een overeenkomst wordt een aanbod gedaan door de ene partij, terwijl dat door de andere partij wordt aanvaard. Als er onjuistheden zijn in het vormen van keuze tussen het (niet) aanbieden of (niet) aanvaarden, kan er sprake zijn van vernietigbaarheid wegens een wilsgebrek. Misbruik van omstandigheden is een voorbeeld van een dergelijk wilsgebrek.

Misbruik van omstandigheden

Er is volgens de wet sprake van misbruik van omstandigheden wanneer iemand die weet of moet begrijpen dat een ander door bijzondere omstandigheden zoals noodtoestand, afhankelijkheid, lichtzinnigheid, abnormale geestestoestand of onervarenheid bewogen wordt tot het verrichten van een rechtshandeling, wanneer iemand die dat weet het tot stand komen van een rechtshandeling bevordert, terwijl hij hetgeen hij weet of moet begrijpen hem daarvan zou behoren te weerhouden.

Veel tekst, maar wat betekent dit in normale taal? Het houdt in er geen misbruik mag worden gemaakt van een bepaalde toestand waarin iemand verkeert. Dat misbruik kan bestaan uit het verrichten van een rechtshandeling of het bevorderen daarvan, terwijl degene die dat doet weet of zou moeten weten dat hij dit eigenlijk zou moeten tegenwerken.

Misbruik van omstandigheden kan in veel verschillende vormen plaatsvinden: van de situatie waarin iemand totaal afhankelijk is van een ander tot de situatie waarin iemand per ongeluk drugs heeft genomen.

Voorbeeld van misbruik van omstandigheden

Om een duidelijker beeld te krijgen van wat misbruik van omstandigheden precies is, zullen hierna enkele voorbeelden volgen.

Albert is een fervent hardloper en gaat regelmatig een stukje hardlopen, zelfs in de winter. Op een besneeuwd landweggetje stapt hij op een stuk ijs, komt hij ten val en breekt hij zijn been. Aangezien vrijwel nooit iemand op het landweggetje komt, weet Albert niet wat te doen. Dan komt Dennis langs in zijn BMW en biedt hij aan om Albert naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis te brengen, dat is slechts 5 kilometer verderop! Hij wil dat overigens enkel doen wanneer Albert een vervoersovereenkomst tekent, waarin hij zich verplicht om 250 euro per kilometer te betalen, een totaal van 1250 euro. Albert weet van ellende niet wat te doen en tekent maar.

Dit is een duidelijk voorbeeld van misbruik van omstandigheden: het is zoals de reiziger in de woestijn graag 100 euro voor een flesje water zou betalen. Uit noodtoestand en afhankelijkheid vloeit deze vorm van misbruik van omstandigheden voort.

Nog een voorbeeld van misbruik van omstandigheden

Jos heeft geldproblemen en zit diep in de put. Het enige dat hij graag wil is blijven wonen in zijn huis, maar dat lijkt erg moeilijk te zijn: de bank dreigt het huis te verkopen wegens niet betaalde hypotheektermijnen. Pierre hoort dit hele verhaal via via en besluit om Jos een aanbod te doen: hij leent Jos het geld en krijgt in ruil daarvoor rente én een optierecht op het huis. Jos, die niets van geldzaken weet, vertrouwt Pierre en gaat ervan uit dat dit een gebruikelijke constructie is. Na enige tijd oefent Pierre het optierecht uit, waardoor hij Jos verplicht om zijn huis te verkopen.

Ook hier is er sprake van misbruik van omstandigheden. Jos tekent uit onervarenheid het contract, waarbij hij eigenlijk precies doet wat hij niet wil: hij verleent een optierecht op het huis, waardoor hij het huis aan Pierre moet verkopen wanneer die dat wil. Pierre maakt hier misbruik van omstandigheden.

Gevolgen als er sprake is van misbruik van omstandigheden

Wanneer er sprake is van misbruik van omstandigheden is de overeenkomst die is gesloten vernietigbaar. Dat houdt in dat degene van wie misbruik is gemaakt, de overeenkomst kan vernietigen.

Als de overeenkomst is vernietigd, heeft deze juridisch gezien nooit bestaan. Vernietiging heeft dus terugwerkende kracht, in tegenstelling tot bijvoorbeeld ontbinding van een overeenkomst.

Na de vernietiging moeten reeds geleverde prestaties worden teruggegeven. Eventueel betaalde gelden kunnen worden teruggevorderd op grond van onverschuldigde betaling.

Misbruik van omstandigheden – Conclusie

Wanneer iemand misbruik maakt van een situatie waarin een ander zit, kan er sprake zijn van misbruik van omstandigheden. Wanneer dat het geval is, kan de overeenkomst die is gesloten tussen beide partijen vernietigd worden. Dat wil zeggen dat deze in zijn geheel wordt teruggedraaid en dat de overeenkomst juridisch gezien nooit bestaan heeft.

Wanneer iemand een beroep doet op misbruik van omstandigheden en u bent het er niet mee eens, kan het, afhankelijk van de hoogte van de belangen, verstandig zijn om een goede jurist in te schakelen. Dat geldt ook wanneer u zelf een beroep op misbruik van omstandigheden wil doen, maar de wederpartij bij de overeenkomst niet meewerkt. Schakel de jurist zo vroeg mogelijk in het proces in: hoe eerder, hoe groter de kans dat de zaak gunstig afloopt voor u.

Auteur

mr. B.G.N. (Bart) Gubbels

N.b. Dit artikel is meer dan een jaar geleden voor het laatst gewijzigd. De informatie kan verouderd zijn.

DISCLAIMER: De informatie op deze website is enkel bestemd voor algemene informatiedoeleinden en dient niet gezien te worden als juridisch advies voor een specifieke situatie. Hoewel de verstrekte informatie met de grootst mogelijke zorgvuldigheid door ons is samengesteld kan het zo zijn dat de informatie niet compleet, niet actueel, niet juist en/of niet accuraat is op het moment van raadpleging. Het is dan ook, o.a. vanwege de gecompliceerde en veranderlijke aard van wet- en regelgeving, niet zeker dat de informatie toepasbaar is in uw situatie. Wij raden u dan ook aan contact op te nemen met een jurist voordat u handelt of beslist. Wet & Recht, de maker en aan deze website gelieerde personen sluiten elke aansprakelijkheid voor de gevolgen van het gebruik van de informatie op deze site uit en kunnen niet aansprakelijk worden gesteld hiervoor. Zie ook onze uitgebreide disclaimer.