Per jaar stappen veel mensen in het huwelijk: in 2011 werden er ongeveer 70.000 huwelijken tussen man en vrouw voltrokken en ongeveer 1500 tussen partners van gelijk geslacht. Het lijkt dan ook vaak de normaalste zaak van de wereld: je gaat ‘gewoon’ trouwen. In dit artikel wordt bekeken hoe dat juridisch is geregeld: wie kunnen met elkaar trouwen, wat zijn de verdere voorwaarden, wanneer is een huwelijk ongeldig (‘nietig’) en wat zijn de gevolgen van het huwelijk?
Godsdienstig en burgerlijk huwelijk
Allereerst moet er verschil worden gemaakt tussen het godsdienstig (kerkelijk) en het burgerlijk (wettelijk) huwelijk. Het kerkelijk huwelijk is de huwelijksceremonie die in de kerk plaatsvindt, terwijl het burgerlijk huwelijk in het gemeentehuis plaatsvindt. Dit artikel gaat enkel over het burgerlijk huwelijk, al is de relatie tussen het kerkelijk en het burgerlijk huwelijk in de wet geregeld.
Dit betreft de regel dat éérst voor de wet moet worden getrouwd en daarna voor de kerk. Dat is niet enkel een familierechtelijke verplichting, de Nederlandse wet gaat zelfs zo ver dat de voltrekker van het godsdienstig huwelijk (vaak de pastoor) strafbaar is met een geldboete van de tweede categorie (3.900 euro) wanneer hij een godsdienstig huwelijk voltrekt terwijl er nog geen burgerlijk huwelijk is voltrokken. Bij herhaling kan hem twee maanden hechtenis worden opgelegd.
Wie kunnen met elkaar in het huwelijk treden?
De wet geeft expliciet aan dat een huwelijk kan worden aangegaan tussen twee personen van verschillend geslacht en tussen twee personen van gelijk geslacht. Deze personen mogen niet al gehuwd zijn. Polygamie is niet toegestaan in Nederland: men kan slechts met één persoon tegelijk gehuwd zijn. Ook kan iemand die in het huwelijk wil treden niet tegelijk een geregistreerd partnerschap hebben: dat eindigt wanneer het huwelijk wordt voltrokken.
Daarnaast moeten beiden in staat zijn om te begrijpen wat de betekenis van de huwelijksverklaring is en moeten beiden in staat zijn om deze keuze te maken. Iemand die geestelijk niet in orde is, zal dus soms beperkt worden in zijn mogelijkheden om een huwelijk aan te gaan.
Ook voor personen die onder curatele staan zijn er beperkingen. Is de curatele het gevolg van verkwisting of drankmisbruik, dan hebben ze toestemming nodig van de dienstdoende curator. Is de curatele het gevolg van een geestelijke stoornis, dan moet toestemming worden verkregen van de kantonrechter.
Ten slotte mag iemand niet in het huwelijk treden met bepaalde familieleden. Dit betreft de opgaande en neergaande lijn (vader, moeder, zoon, dochter, opa, oma, kleinzoon, kleindochter) én betreft broers en zussen (neven en nichten zijn bijvoorbeeld wél mogelijk). Ook familieleden die niet van nature familielid zijn, maar familierechtelijk (denk aan bijvoorbeeld adoptie), mogen niet met elkaar in het huwelijk treden. Hier kan enkel een uitzondering op worden gemaakt door de minister van Justitie, maar daar moeten gewichtige redenen voor zijn.
Minimumleeftijd huwelijk – Huwelijk met minderjarige
De hoofdregel is dat beide partners minimaal 18 jaar moeten zijn om in het huwelijk te mogen treden. Daar kan van worden afgeweken wanneer beiden minimaal 16 zijn én de vrouw zwanger is, of reeds een kind ter wereld heeft gebracht. Ook kan daarvan worden afgeweken wanneer er toestemming van de minister van Justitie is, al zal die toestemming niet gemakkelijk verkregen worden: er moeten gewichtige redenen zijn om af te wijken van de minimumleeftijd.
Daarnaast moet een minderjarige toestemming hebben van zijn ouders als hij in het huwelijk wil treden. Dat geldt ook wanneer hij in het huwelijk wil treden met een andere minderjarige. Wanneer de ouders het daar niet mee eens zijn, kan de rechter vervangende toestemming geven.
Procedurele voorwaarden (ondertrouw)
Voordat een huwelijk kan worden voltrokken moet er aan enkele voorwaarden worden voldaan. Enkele ervan zijn al genoemd: de twee personen die in het huwelijk willen treden moeten voldaan aan bovenstaande voorwaarden. Daarnaast zijn er nog een aantal procedurele voorwaarden.
Zo moet er eerst in ondertrouw worden gegaan door de partners, ook wel de huwelijksaangifte genoemd. Bij de ambtenaar van de burgerlijke stand moet dit worden geregeld. Daarbij moet ook een aantal bescheiden worden ingeleverd, waaronder geboorteakten, bewijsstukken van het einde van eerdere huwelijken en namen en adressen van de getuigen.
Nadat de beide partners in ondertrouw zijn gegaan is er een wachtperiode van twee weken, waarin zij nog niet in het huwelijk mogen stappen. Daarna kan het huwelijk plaatsvinden.
Stuiting van het huwelijk (schijnhuwelijk)
Wanneer twee personen met elkaar willen huwen, maar iemand van mening is dat het een schijnhuwelijk is, kan deze het huwelijk stuiten. Dit kan gebeuren door een van de partners, bloedverwanten in de rechte lijn ((klein)kinderen, (groot)ouders), broers, zussen, voogden en curatoren. Ook het openbaar ministerie mag een huwelijk stuiten (niet enkel omdat het een schijnhuwelijk is, maar ook in het belang van bepaalde minderjaringen en in het belang van de openbare orde).
Het gevolg van de stuiting is dat het huwelijk niet voltrokken kan worden totdat deze stuiting is opgeheven. Dat kan op dezelfde manier waarop zij tot stand is gekomen, door een verklaring ten aanzien van de ambtenaar van de burgerlijke stand of een notaris, of door een in kracht van gewijsde gegane wettelijke beschikking.
De stuiting van een huwelijk is een uitzonderingsgeval, dit komt vrijwel nooit voor.
De voltrekking van het huwelijk
Wanneer de twee weken na de ondertrouw zijn verstreken kan het huwelijk worden voltrokken. Dit wordt normaal gesproken in het gemeentehuis gedaan, al kan daar volgens de wet van worden afgeweken.
Beide aanstaande echtgenoten moeten aanwezig zijn, net als hun getuigen. Dit zijn er minstens twee en maximaal vier. Ook de getuigen moeten meerderjarig zijn.
Op het gemeentehuis moeten beide aanstaande echtgenoten daarna verklaren dat zij ‘elkander aannemen tot echtgenoten en dat zij getrouw alle plichten zullen vervullen, die door de wet aan de huwelijkse staat worden verbonden’. Daarna verklaart de ambtenaar van de burgerlijke stand dat zij door de echt aan elkaar zijn verboden en wordt de huwelijksakte opgemaakt en ondertekend.
Achteraf nietigverklaring van het huwelijk
Wanneer het huwelijk is gesloten kan het achteraf nog nietig worden verklaard. Dat is niet hetzelfde als een echtscheiding. Het nietig verklaren houdt in dat het officieel nooit voltrokken is geweest.
De nietigverklaring van het huwelijk kan worden verzocht door bloedverwanten in de opgaande lijn, beide echtgenoten, overigen die een onmiddellijk rechtsbelang hebben en het openbaar ministerie. Niet iedereen kan om dezelfde redenen een nietigverklaring aanvragen.
Vanwege een onbevoegde ambtenaar van de burgerlijke stand of onvoldoende getuigen kunnen ouders, echtgenoten en openbaar ministerie een verzoek doen. Vanwege bedreiging of dwaling kunnen enkel echtgenoten nietigverklaring van het huwelijk vragen. Vanwege een schijnhuwelijk kan enkel een verzoek van het openbaar ministerie tot nietigverklaring leiden. Ook iemand anders die toestemming had moeten geven kan het huwelijk nietig laten verklaren wanneer de toestemming niet is gegeven.
Rechten en verplichtingen door het huwelijk
De wet verbindt ook rechten en plichten aan het huwelijk. Zo zijn echtgenoten elkaar trouw, bijstand en hulp verschuldigd, net als zij elkaar verplicht zijn om de kinderen op te voeden en die kosten te dragen. De kosten van het huishouden komen ten laste van het gezamenlijke inkomen, net als de schulden die worden aangegaan door een van beide echtgenoten.
Ook hebben zij de verplichting om voor toestemming te vragen aan elkaar voor onder andere het verkopen van de woning of zaken van de inboedel. Dit geldt ook voor grote giften, zekerheidstelling voor derden (bijvoorbeeld voor de hypothecaire lening van iemand anders) en voor sommige overeenkomsten van koop op afbetaling. Heeft een van de echtgenoten geen toestemming gevraagd, dan kan de ander de overeenkomst vernietigen.
De rechten en verplichtingen die hier worden weergegeven zijn niet volledig. Er zijn namelijk nog een aantal andere rechten en verplichtingen op andere rechtsgebieden. Te denken valt aan bijvoorbeeld het verschoningsrecht in het strafrecht (waardoor iemand niet tegen zijn echtgenoot hoeft te getuigen), het spreekrecht als slachtoffer in een strafzaak (wanneer de echtgenoot iets is overkomen en hij zelf niet kan spreken), belastingtechnische verplichtingen (men wordt door het huwelijk automatisch fiscaal partner) en rechten en plichten bij overlijden van een van de gehuwden (bij de verdeling van een erfenis bijvoorbeeld).
Huwelijk – Conclusie
Het huwelijk is voornamelijk een manier om wederzijdse liefde en trouw te laten zien, maar heeft duidelijk ook een flink aantal juridische kanten. Zo kan niet iedereen in het huwelijk treden, zijn er verplichtingen waaraan voldaan moet worden voordat het huwelijk kan worden gesloten, zijn er procedures voor én tijdens het huwelijk, kan het huwelijk later nietig verklaard worden én zijn er een aantal wettelijke verplichtingen voor de gehuwden.