Een werkgever mag zijn werknemers bepaalde dingen verplichten. Hij kan bijvoorbeeld verplicht stellen dat de werknemers op tijd aanwezig zijn en niet te laat komen. Hij kan verplichten dat ze bij de uitvoering van hun werkzaamheden aardig moeten zijn tegen klanten en dat ze tussen de middag niet langer dan een half uur middagpauze nemen.
Toch zijn die verplichtingen niet schriftelijk overeengekomen met de werknemer. Ze staan niet in de arbeidsovereenkomst en zijn ook achteraf niet besproken. Ze worden eenzijdig opgelegd door de werkgever.
In dit artikel bekijken we de basis daarvan: de instructiebevoegdheid van de werkgever. Wat mag een werkgever verplichten? Hoever reikt die bevoegdheid?
Wat mag een werkgever verplichten?
De werkgever heeft, volgens de wet, een ‘instructiebevoegdheid’. Dat is ook logisch: zou een werkgever zijn medewerkers niets mogen verplichten, dan heeft hij niets aan zijn werknemers. Die blijven dan thuis, omdat het niet mogelijk is om ze te verplichten op het werk te verschijnen.
De instructiebevoegdheid valt uiteen in twee categorieën die enigszins in elkaar overlopen:
- Voorschriften die gaan over het verrichten van de arbeid zelf. Voorbeelden zijn:
- Klanten worden aangeschreven met ‘u’ en niet met ‘je’.
- Eerst worden de grootste klanten geholpen, daarna pas de klanten die minder producten afnemen.
- Werknemers moeten altijd in pak naar de klant.
- Er moet een e-mailhandtekening worden gebruikt bij uitgaande e-mails.
- Personeelsdossiers horen in groene archiefmappen, klantdossiers in blauwe.
- Elk binnenkomend telefoongesprek wordt vastgelegd in het computersysteem.
- Voorschriften die als doel hebben het bevorderen van de goede orde in de onderneming van de werkgever. Ook hier enkele voorbeelden:
- Werktijden zijn van 8.30 tot 17.00.
- Het is niet toegestaan dat iedereen tegelijkertijd pauzeert.
- Er behoren altijd twee personen aanwezig te zijn als gevaarlijke zaagmachines worden gebruikt.
- Er mogen geen uitingen op social media worden gedaan die negatief zijn voor het bedrijf.
- Pesten wordt niet getolereerd op de werkvloer.
- Declaratie van onkosten geschiedt altijd digitaal.
- Het is niet toegestaan om vrienden of familieleden mee het bedrijfsgebouw in te nemen.
De instructiebevoegdheid hangt altijd af van de specifieke omstandigheden van het geval. Een vrachtwagenchauffeur mag worden geïnstrueerd dat hij pallets moet slepen, terwijl een dergelijke instructie bij een boekhouder niet toegestaan is. Het moeten werken op zondag is geen probleem voor de atheïst, maar kan wel een probleem zijn voor een streng christelijke werknemer.
Wat mag een werkgever verder verplichten?
Een werkgever heeft niet enkel zijn instructiebevoegdheid om een werknemer te instrueren. De wet zegt bijvoorbeeld ook dat een werknemer zich moet gedragen als een goed werknemer. Het kan zo zijn dat de werkgever bepaalde instructies geeft die niet onder zijn instructieplicht vallen, maar die wel moeten worden nageleefd door de werknemer.
Meer hierover kan worden gevonden in het artikel over het goed werknemerschap.
Wat kan een werkgever niet verplichten?
Zoals gezegd, kan een werkgever niet alles verplichten. Het belangrijkste dat niet onder het instructierecht van de werkgever valt, is wijziging van de arbeidsvoorwaarden. Denk aan wijziging van het loon of wijziging van de werkplek. Over dergelijke zaken moet in beginsel overeenstemming met de werknemer zijn.
Of er echter sprake is van wijziging van arbeidsvoorwaarden is niet altijd even duidelijk. Er is een grijs gebied: hoe zit het met de tijdelijke wijziging van de werkplek? Valt dat onder wat een werkgever mag verplichten uit hoofde van zijn instructiebevoegdheid, of is dat een wijziging van de arbeidsvoorwaarden? Hoe zit het met het verrichten van andere werkzaamheden naast de huidige werkzaamheden?
Wijziging van de arbeidsvoorwaarden kan overigens soms wel worden doorgevoerd op andere gronden. Zie daarvoor het artikel over wijziging van de arbeidsovereenkomst. Wijziging van de arbeidsovereenkomst zonder instemming van de werknemer komt niet zo vaak voor, aangezien de regels daarvoor erg streng zijn.
Verder moet de werkgever zich uiteraard aan al zijn andere verplichtingen houden. Die andere verplichtingen, kunnen ervoor zorgen dat het instructierecht van de werkgever kan worden ingeperkt. Zo kan hij bijvoorbeeld niet onbeperkt instructies geven die een aantasting van de privacy of ongeoorloofd onderscheid (‘discriminatie‘) inhouden. Ook instructies die op een andere manier inbreuk maken op grondrechten kunnen ontoelaatbaar worden geacht.
Het is aan te raden om een jurist te raadplegen wanneer u twijfelt of een verplichting wel terecht is opgelegd.
Wat als opgelegde verplichtingen niet worden nageleefd?
Wanneer de werkgever instructies of verplichtingen uitvaardigt en een werknemer die niet naleeft, kan de werkgever disciplinaire maatregelen treffen. Er kan dan worden gedacht aan onder meer:
Of een disciplinaire maatregel terecht wordt opgelegd is uiteraard afhankelijk van de vraag of de verplichting terecht is opgelegd. Is dat zo, dan zal nog moeten worden gekeken naar de gepastheid van de maatregel. Het ontslaan van een werknemer omdat hij eenmalig geen e-mailhandtekening heeft gebruikt zal bijvoorbeeld niet gepast zijn. Schorsing of ontslag van een werknemer die een greep in de kas heeft gedaan wél.
Wat mag een werkgever verplichten? – Conclusie
Zoals hierboven te zien is, mag een werkgever zijn werknemer allerhande verplichtingen opleggen omdat hij een instructierecht heeft. Toch is dat instructierecht niet onbeperkt: er zijn een aanzienlijk aantal gronden waarop het kan worden ingeperkt. Aan de andere kant heeft de werkgever niet enkel de mogelijkheid om op grond van zijn instructierecht verplichtingen aan de werknemer op te leggen: hij kan dat (onder meer) ook op basis van het goed werknemerschap.
De grens voor het mogen opleggen van verplichtingen aan een werknemer is altijd afhankelijk van het specifieke geval. Het is verstandig om een jurist te raadplegen indien er een conflict ontstaat over op te leggen instructies of verplichtingen.
