Wanneer we het hebben over rechten op zaken (een auto, een boot, een huis et cetera), komen we al snel uit op het juridische begrip eigendom. Juridisch gezien is er veel regelgeving over: vrijwel heel boek 5 (en eigenlijk ook boek 3) van het Burgerlijk Wetboek hebben betrekking op eigendom.
In dit artikel bekijken we wat eigendom precies is, hoe het afwijkt van bezit, hoe men eigenaar wordt en hoe men eigendom kwijtraakt en hoe het zit met het bezwaren van eigendom met een beperkt recht.
Eigendom
Eigendom is een begrip dat veel in de wet voorkomt. Er wordt juridisch gezien meestal gesproken over ‘de eigendom’ en niet over ‘het eigendom’.
Volgens de wet, is eigendom het meest omvattende recht dat iemand op een zaak kan hebben. Kortom: er bestaan geen rechten op zaken die verder gaan dan het eigendomsrecht. De eigendom heeft dan ook in feite alle andere rechten in zich geborgen (en die rechten kunnen worden ‘afgesplitst’, zoals later te zien is).
Eigendom houdt niet enkel eigendom van de hoofdzaak in, maar ook van alle bestanddelen die daartoe behoren. Denk aan de fietsbel, die bestanddeel is van de fiets en daardoor ook onder het eigendom van de eigenaar van de fiets valt.
Exclusiviteit eigendom
Het eigendomsrecht geeft de eigenaar een exclusieve bevoegdheid om over het recht te beschikken en de exclusieve bevoegdheid om het te gebruiken. Die bevoegdheid geldt tegenover iedereen.
Indien bijvoorbeeld iemand anders de eigendom zonder dat hij daarop recht heeft, in zijn bezit heeft (denk aan de situatie na vernietiging van een rechtshandeling die tot een koopovereenkomst heeft geleid), kan de eigenaar zijn eigendom zonder meer terugeisen. Dit wordt ook wel ‘revindicatie’ genoemd.
Toch is eigendom niet geheel onbeperkt. Eigendom wordt altijd beperkt door rechten van anderen, door wettelijke voorschriften en door regels van ongeschreven recht. Een voorbeeld waarbij een dergelijke beperking goed te zien is, is die waarbij u eigenaar van een stuk grond bent. De eigendom van de grond, wil zeggen dat u beslist wat er gebeurt met die grond en op die grond. U beslist wie er mag zijn en wie er niet mag zijn, maar u mag op die grond geen overlast aan uw buren bezorgen met uw activiteiten, bijvoorbeeld met bomen, (regen)waterafvoer of gebouwen.
Eigendom en bezit
Een veel voorkomende onduidelijkheid rondom het juridische begrip eigendom draait om het dagelijks spraakgebruik van de woorden eigendom en bezit. Hoewel beide termen in het dagelijks spraakgebruik hetzelfde betekenen, zijn ze juridisch gezien niet hetzelfde.
Bezit is namelijk het voor jezelf houden van een goed dat niet van jezelf is. Iemand is dus géén eigenaar, maar gedraagt zich wel zo. Dat kan te goeder trouw zijn (omdat hij écht denkt dat hij eigenaar is) of te kwader trouw (terwijl hij weet dat hij de eigendom niet heeft).
Het onderscheid van eigendom en bezit, is voornamelijk (maar niet alleen) van belang wanneer het gaat over verjaring van eigendom.
Hoe verkrijg ik eigendom? Overdracht en inbezitname
Het verkrijgen van de eigendom van zowel onroerende als roerende zaken, kan gebeuren door overdracht van de zaak. Het gaat te ver voor dit artikel om precies uit te leggen hoe dit werkt en welke complicaties kunnen optreden. Het is voldoende om vast te stellen dat overdracht kan plaatsvinden indien de eigendom van de zaak wordt overgenomen van iemand die bevoegd is om erover te beschikken (meestal de huidige eigenaar) en een titel (reden) voor overdracht is (vaak bijvoorbeeld de koopovereenkomst) en het goed wordt geleverd aan de nieuwe eigenaar.
Ook kan eigendom verkregen worden door verjaring. In een dergelijk geval moet er sprake zijn van het bezit van het goed (zie hierboven het verschil tussen bezit en eigendom) voor een bepaalde tijd (afhankelijk van het te goeder trouw zijn van de bezitter).
Het verkrijgen van eigendom van een roerende zaak, kan tevens gebeuren door inbezitname. Dat kan bij zaken die niemand toebehoren, bijvoorbeeld bij zaken die zijn prijsgegeven door de vorige eigenaar met het doel om de eigendom te verliezen (de vorige eigenaar heeft ze bijvoorbeeld op straat weggeworpen). Het op deze manier verkrijgen van eigendom van een onroerende zaak is niet mogelijk, aangezien onroerende zaken die niemand toebehoren niet bestaan (want die behoren toe aan de Staat).
Ten slotte is van belang, om nog een andere manier van het verkrijgen van eigendom te beschrijven: de verkrijging onder algemene titel. Dat houdt in, dat de eigenaar (in specifieke in de wet bepaalde gevallen) als het ware in de schoenen van zijn rechtsvoorganger stapt en daardoor ook alle rechten en verplichtingen overneemt. Een belangrijke manier van het overgaan van eigendom onder algemene titel is het verkrijgen van goederen uit een erfenis.
Bezwaren eigendom met beperkt recht
Al eerder in dit artikel hebben we aangegeven dat het mogelijk is om de volledige eigendom over te dragen, maar óók, dat het mogelijk is om het recht van eigendom op te splitsen en er slechts een gedeelte van over te dragen. Dat heet het ‘bezwaren’ met een beperkt recht.
De beperkte rechten waarmee eigendom bezwaard kan worden zijn onder meer:
- Vruchtgebruik, waarbij iemand het recht krijgt op de vruchten van een goed. Denk daarbij aan de eigendom van de appelboomgaard die wordt bezwaard met vruchtgebruik, waarna de vruchtgebruiker de appels mag hebben, maar ook aan de eigendom van een geldsom die wordt bezwaard met vruchtgebruik, waardoor de vruchtgebruiker de rente krijgt. Vruchtgebruik kan zowel bij roerende als bij onroerende zaken voorkomen.
- Erfdienstbaarheid, waarbij de eigenaar een onroerend goed (een erf) iets moet dulden of iets niet mag doen, ten aanzien van de eigenaar van een ander erf. De erfdienstbaarheid ligt op de eigendom van het erf.
- Opstal, waarbij het recht om in, op of boven een onroerende zaak gebouwen, werken of beplantingen te hebben wordt verkregen. Normaal gesproken worden deze door natrekking automatisch eigendom van de eigenaar van de onroerende zaak, maar door het vestigen van een recht van opstal wordt dat tegengegaan.
- Hypotheekrecht en pandrecht, waarmee de eigendom ter zekerheid geldt en verkocht kan worden indien een bepaalde vordering niet wordt voldaan. Het eerste geldt voor onroerende zaken, het tweede voor roerende zaken.
Het bezwaren van eigendom met een beperkt recht, gebeurt altijd op de manier waarop de eigendom zou worden overgedragen. In het geval van onroerende goederen, zal men dus naar de notaris moeten om een beperkt recht te vestigen. In het geval van roerende goederen, hoeft dat niet.
Conclusie – Eigendom
Eigendom is het meest omvattende zakelijke recht dat iemand op een goed kan hebben. Het is, zoals hierboven duidelijk weergegeven, omgeven door een grote hoeveelheid regels, waarvan dit artikel er maar enkele heeft kunnen noemen.
Heeft u vragen over eigendom of heeft u een conflict waarbij eigendom van een roerende of onroerende zaak een rol speelt, dan is het vanwege de hoeveelheid aan regels aan te raden om een jurist te raadplegen.
