Wat een overeenkomst is in het dagelijks spraakgebruik, weet iedereen wel. We spreken iets af en dat komen we na, of dat nu is dat we onze auto uitlenen aan de buurman, dat we hem verkopen aan een autodealer of dat we afspreken met een familielid om te gaan lunchen morgen.
De juridische vormgeving is echter vaak minder duidelijk. Wat is een overeenkomst precies? Hoe verschilt dat met een ‘contract’? Welke soorten overeenkomsten bestaan er? Wat zijn daar de regels voor? Wij leggen uit hoe dat precies zit.
Overeenkomst – Algemeen
Het sluiten van een overeenkomst, is een rechtshandeling die is gericht op een rechtsgevolg (bijvoorbeeld het wijzigen van rechten en plichten). Dat houdt in, dat handelingen die niet gericht zijn op een rechtsgevolg, geen overeenkomst kunnen zijn. Denk daarbij aan de afspraak om morgen te gaan lunchen: geen rechtsgevolg beoogd (en daardoor ook niet afdwingbaar, later meer daarover).
Een overeenkomst kan verder in elke vorm worden gesloten. De overeenkomst kan dus schriftelijk (ook vaak ‘contract’ genoemd) worden gesloten, maar ook mondeling en eventueel zelfs stilzwijgend. Uiteraard is het bij belangrijke zaken aan te bevelen een schriftelijke overeenkomst te maken omdat dat feitelijk en juridisch gezien gemakkelijker afdwingbaar is (zie ook onze Handleiding: Zelf een overeenkomst opstellen). Let wel: er zijn overeenkomsten waarbij een uitzondering op deze regel geldt.
Overeenkomst sluiten
Zoals hierboven al werd gezegd: een overeenkomst kan in elke vorm worden gesloten. We bekijken de totstandkoming van de overeenkomst hier wat nader.
Het sluiten van de overeenkomst gebeurt namelijk aan de ene kant, door het doen van een aanbod. De andere persoon, zal dat aanbod moeten aanvaarden. Beiden moeten daarbij ook daadwerkelijk de wil hebben om tot een overeenkomst te komen (indien een van beiden een andere wil had, kan het zo zijn dat er geen overeenkomst tot stand komt vanwege het gebrek aan ‘wilsovereenstemming’, zie het artikel over de rechtsgeldige overeenkomst).
Wordt het aanbod niet aanvaard, maar wordt een tegenbod gedaan (‘3000 is te veel, maar ik wil het wel hebben voor 2500’), dan geldt het eerste aanbod als verworpen en het tegenbod als nieuw aanbod. De wederpartij moet dat dan weer aanvaarden. Totdat er zowel aanbod als aanvaarding van dat aanbod heeft plaatsgevonden, ontstaat er geen overeenkomst. Let op: het is wel mogelijk dat er een vorm van precontractuele aansprakelijkheid ontstaat, zeker bij langere onderhandelingen.
De overeenkomst komt uiteindelijk tot stand nadat er over de belangrijkste zaken overeenstemming is ontstaan. Dat nog niet alles is geregeld (bijvoorbeeld ‘Moeten de goederen om 11.00 of om 11.15 worden afgeleverd?) is niet van belang.
Ongeldige, nietige of vernietigbare overeenkomst
Niet elke overeenkomst is geldig en niet elke overeenkomst blijft bestaan nadat hij tot stand is gekomen. Wat kan er zoal zijn gebeurd? De overeenkomst:
- is aangegaan terwijl er geen wilsovereenstemming was (zie overige paragraaf) en is daardoor nooit geldig tot stand gekomen;
- is nietig, vanwege het feit dat hij in strijd is met de openbare orde, met de goede zeden of in strijd is met de wet. De overeenkomst is dan automatisch ‘ongeldig’ en juridisch gezien heeft hij nooit bestaan;
- is vernietigbaar en wordt ongeldig verklaard (hetzelfde als bij de nietige overeenkomst) door een van beide partijen, bijvoorbeeld omdat er sprake is van een wilsgebrek zoals:
- is aangegaan met een onbevoegde (bijvoorbeeld een handelingsonbekwaam persoon).
Niet nakoming
Een overeenkomst moet worden nagekomen, dat is de hoofdregel in de wet. Wordt niet nagekomen (wanprestatie), dan zijn er een aantal mogelijkheden die de wet de schuldeiser geeft:
- Alsnog nakoming vorderen.
- De eigen vorderingen opschorten.
- Het vragen van schadevergoeding. Uitzonderingen daarop zijn bijvoorbeeld gevallen van overmacht.
- Ontbinding.
Om van dergelijke bevoegdheden gebruik te kunnen maken, moet er uiteraard aan een aantal voorwaarden zijn voldaan. Voor die voorwaarden kan worden gekeken in bovengenoemde artikelen.
Niet (meer) afdwingbare geldige overeenkomsten
Het kan ook zo zijn dat een overeenkomst weliswaar geldig is, maar dat er niets (meer) te doen is wanneer hij niet wordt nagekomen. Denk daarbij aan:
- Verjaring van de vordering tot nakoming van de overeenkomst. De standaardtermijn hiervoor is vijf jaar, maar daar kan in uitzonderingsgevallen van worden afgeweken.
- Rechtsverwerking van het recht om nog nakoming af te kunnen dwingen. Rechtsverwerking kan gebeuren terwijl er nog geen verjaring heeft plaatsgevonden en houdt simpelweg in, dat iemand zijn recht (door zijn gedragingen) heeft verspeeld.
- De natuurlijke overeenkomst, die van nature niet af te dwingen is, maar wél een overeenkomst is. Denk bijvoorbeeld aan de vordering op de schuldeiser die de schuldsanering (wsnp) in gaat en daar uiteindelijk met een ‘schone lei’ weer uit komt.
- Specifieke situaties waarin het afdwingen van nakoming van de overeenkomst (of een ander recht) misbruik van recht oplevert.
Bijzondere overeenkomst
De bovenstaande regels gelden voor elke overeenkomst: het zijn algemene regels. Voor een aantal afspraken die u wilt maken, gelden ook nog specifieke regels waar u rekening mee moet houden. Dat is het geval bij onder meer de overeenkomst van
- Koop (al dan niet op afbetaling);
- Ruil;
- Vestiging van pandrecht;
- Pandbelening (verpanding bij pandjeshuis);
- Schenking;
- Huur;
- Pacht;
- Opdracht;
- Reis;
- Bewaarneming;
- Arbeid;
- Aanneming van werk;
- Borgtocht;
- Vaststelling;
- Verzekering;
- Oprichting van een maatschap, vof of commanditaire vennootschap;
- (Ver)bruikleen.
Bij deze overeenkomsten kan het dus voorkomen dat allerhande zaken afwijken: van de manier waarop de overeenkomst kan worden aangegaan tot gevolgen van niet nakoming tot verjaringstermijnen.
Overeenkomst – Conclusie
De overeenkomst is in de wet zeer uitgebreid beschreven, tot bijzondere vormen ervan aan toe. Ook ongeldigheid, vernietigbaarheid, nietigheid, en onafdwingbaarheid zijn opgenomen in de wet.
De samenvatting in dit artikel geeft een globaal beeld van wat er allemaal speelt bij het opstellen van een overeenkomst en bij conflicten erover. Het artikel geeft echter lang geen volledig beeld van alle regels rondom een overeenkomst.
Het is aan te bevelen om bij specifieke vragen een jurist te raadplegen en dit artikel enkel voor algemene informatieve doeleinden te gebruiken.
